“Kendini bilmek, tüm bilgeliklerin başlangıcıdır.”

Aristo

Eski bir Japon masalına göre, kavgacı bir Samuray günün birinde bir Zen ustasını cennet ve cehennem kavramlarını açıklamaya davet eder. Ancak rahip onu küçümseyen bir tavırla, “Sen eşeğin tekisin. Senin gibilerine zaman harcayamam.” der.

Onuru zedelenen Samuray, öfkeden köpürerek kılıcını kınından çıkarıp, “Seni bu küstahlığın için öldürebilirim.” diye bağırır. “İşte” der Zen rahibi sakince, “bu cehennemdir.”

Samuray, kapıldığı öfkeyi ima eden ustanın doğru sözleri karşısında irkilir ve sakinleşerek kılıcını yerine koyar sonra da eğilip kendisine kazandırdığı içgörü için rahibe teşekkür eder.

“İşte bu da cennettir.” der rahip.

Şüphesiz ki ‘kendini bilmek’ sonu olmayan uzun bir arayıştır, dipsiz bir kuyudur; kendi iç dünyamıza yaptığımız varış noktası belli olmayan uzun bir yolculuktur. (Bu yazıda benim amacım, iş yaşamındaki bazı iletişim hatalarının da sebebi olan bu konuda küçük de olsa bir farkındalık oluşturmak ve ilham vermek.) Kendini tanımak ve yönetmek konusunda meraklı ve istekli olan bir çalışanın aşağıdaki yaklaşımlar çerçevesinde hareket etmesi muhtemeldir:

Öfkesini iyi yönetir ve ani çıkışlardan kaçınır: Amerikan araştırma şirketi Gallup’un duygular anketinde öfke sıralamasında ilk sıralardayız. (Tarihe baktığımızda, öfke duygusunun genlerimizde de var olduğunu görürüz.) Ben de belirli bir yaşıma kadar ‘öfke yönetimi’ konusunda zorlanmıştım; ta ki bana olan yoğun zararını fark edene kadar… Psikoloji bilimi bize; “duygularının farkında olan birey kolay kolay öfkelenmez” der. Bu sözün doğruluğu gün gibi açıktır.

Maalesef ki, günümüzde iş yaşamında öfkesine yenik düşen veya anlık gelişen dürtülerle ani çıkışlar sergileyen insanların sayısı az değildir. Bu tarz yaklaşımlar, iletişime önemli bir oranda zarar verir. Hele ki, uzun yıllar geçse dahi bu tarz dürtülerin kontrolünde bir arpa boyu yol gidememiş insanlar çok şaşırtıyor beni. Bu insanlar hemen hepimizin çevresinde vardır. Yine psikologlar, kolay ve sık öfkelenmeyi olgunlaşamamanın bir belirtisi olarak da vurguluyor. Bir gün TV’de -adını şu an hatırlayamadığım bir sosyolog- ergen bir toplumuz demişti. Bu söz beni çok düşündürmüştü… (Bu konuda destek isteyenlere Daniel Goleman’ın Duygusal Zekâ hakkında yazdığı tüm kitapları öneririm. Kendisinin, hepimizin anlayacağı türden yalın bir dili vardır.)

Yeteneğine uygun bir işte çalışır: Bazı insanların ısrarla, uzun yıllar boyunca hiç ama hiç sevmedikleri işlerde çalışmaları da çok enteresandır. Çoğu zaman bu sarmaldan kurtulmak kolay değildir bu doğru ama bu yönde hiçbir çaba göstermemek, konfor alanında kalmak da bir pasiflik göstergesidir. Kendini tanımak konusunda yeterince çaba sarf eden bir bireyin, önünde sonunda yeteneğine uygun olan bir işi bulacağına inanıyorum. Yeter ki bu yönde kararlı bir çaba göstersin…

Günlük duyguların analizini yapar: Günün sonunda duyguların bir analizini yapmak, kendimizi daha iyi tanımamız ve yönetebilmemiz için çok önemli bir süreçtir. “Bugün benim için nasıl bir gündü, üzüldüm mü, öfkelendim mi, insanlarla olan iletişimimde herhangi bir hata yaptım mı, kimseyi kırdım mı, yeterince empati gösterebildim mi, neyi doğru yaptım, kendimi hangi konuda takdir etmeliyim?” vb. soruları kendimize sormamız, bizi geliştiren en önemli unsurların başında geliyor. Çünkü ölçemediğimiz bir şeyi yönetmemiz mümkün değildir. 

Konumuna uygun davranır: Mevlânâ’nın o meşhur anekdotunu hatırlayalım. Rumi’ye sorarlar; “O kadar okur o kadar yazarsın, peki ne bilirsin?” Rumi de “Haddimi bilirim!” demiş. İtibar/sevgi yoksunluğu, haddini bilememe vb. sebepler dolayısıyla, kendi konumunun üzerindeymiş gibi davranan kişileri de görürüz bazen iş yaşamında veya saygıdan yoksun tavırları… Tevazu sahibi olmak da iletişimin en önemli unsurlarından biridir. Bugün liderlik ile ilgili yapılan çalışmalarda da en önemli özelliğin alçak gönüllülük olduğunu unutmamak gerekir. “Alçak gönüllü olmak, anlık da olsa kendini yok saymaktır” yazıyordu bir kitapta. Bu tanımı çok sevmiştim. Kendine yeterince güvenen insanların (öz güvenden bahsediyorum) bu konuda daha başarılı olduğunu düşünüyorum.

Yukarıdakilere ek olarak bireyin, insanlarla olan iletişiminde empati göstermesi, zor durumlar karşısında duygularını yönetmesi, kontrol etmesi ve hatalarını kabul etmesi ayrıca zamanını iyi yönetebilmesi de kendini tanımak ve yönetmek konusunda meraklı olan insanların özellikleri arasında yer alıyor. En iyi liderlerin, kendilerini iyi yönetebilen insanlar arasından çıktığını da unutmamak gerekir.

Duygusal zekâsı yüksek insanların iş yaşamında daha çok başarılı olmalarındaki en önemli sebeplerden biri de kendilerini daha iyi tanımaları ve gerektiğinde duygularını/dürtülerini en iyi şekilde regüle edebilmeleridir. Şirketler, duygusal zekâ eğitimlerine yatırım yaptığında, kendini tanıyan ve yönetebilen çalışan sayısını artırmak konusunda önemli bir adım atmış olacaktır. Bu da şirketin bütünsel performansı ve başarısı için çok önemli bir unsurdur. Umarım ki gelecekte eğitime önem veren işletmelerin sayısı daha fazla artar. Bu yazının kapanışına da Yunus Emre’nin o güzel sözünü eklemeden yapamadım;

“İlim kendini bilmektir, sen kendini bilmezsen bu nice okumaktır.” 

*Yazının başındaki Japon masalı Daniel Goleman’ın Duygusal Zekâ kitabından alıntıdır.